Podstawowe informacje o ERZ
W ramach trwającej światowej transformacji środowiska pracy, której motorem jest zrównoważony rozwój środowiskowy, gospodarczy i społeczny, znaczące zaangażowanie pracowników na wszystkich poziomach oraz ich przedstawicieli w przewidywanie zmian i zarządzanie nimi może pomóc w ograniczeniu utraty miejsc pracy, utrzymaniu szans na zatrudnienie, poprawie konkurencyjności i złagodzeniu wpływu na systemy zabezpieczenia społecznego i powiązane koszty dostosowania. Europejskie rady zakładowe (ERZ), organy informacyjno-konsultacyjne reprezentujące pracowników w międzynarodowych przedsiębiorstwach mających siedzibę w UE, których zasady zsotały określone w Dyrektywie w sprawie europejskich rad zakładowych 2009/38/WE1 („Dyrektywa Przekształcona”), stanowią ważną część szerszych ram polityki dialogu społecznego.
Prawo pracowników do informacji i konsultacji zostało określone w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2000 roku (art. 27). Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) również promuje dialog społeczny pomiędzy kadrą kierowniczą a pracownikami (art. 151) i uznaje rolę partnerów społecznych (art. 152).
ERZ to organy reprezentujące pracowników w międzynarodowych przedsiębiorstwach mających siedzibę w UE. Za ich pośrednictwem pracownicy przedsiębiorstw lub grup przedsiębiorstw działających w dwóch lub większej liczbie państw członkowskich powinni być informowani i konsultowani w międzynarodowych kwestiach, które ich dotyczą. ERZ odgrywają ważną rolę w dostosowywaniu celów gospodarczych i społecznych w ramach jednolitego rynku, zwłaszcza w zmieniającym się światowym środowisku pracy. ERZ tworzy więź pomiędzy pracownikami tej samej firmy lub grupy firm w różnych państwach członkowskich i zapewnia strukturę umożliwiającą skuteczny dialog pomiędzy centralnym kierownictwem a przedstawicielami pracowników w tych przedsiębiorstwach.
Unijne prawo dotyczące ERZ ma na celu wypełnienie luki między podejmowaniem decyzji w przedsiębiorstwach w coraz większym stopniu transnarodowym a określonymi na poziomie krajowym i ograniczonymi na szczeblu krajowym prawami pracowników do informacji i konsultacji. Jeżeli decyzje przedsiębiorstwa podejmowane są na poziomie transnarodowym, krajowy system informacji i konsultacji nie pozwala pracownikom w różnych państwach członkowskich na wspólne organizowanie wkładu i wyrażanie swoich poglądów lub obaw w odniesieniu do kwestii transnarodowych.
ERZ promuje wspólne zrozumienie transnarodowych wyzwań stojących przed dużymi międzynarodowymi przedsiębiorstwami oraz zaangażowanie pracowników w proces decyzyjny, w celu wymiany możliwych rozwiązań, ułatwienia ich wdrażania i zwiększenia wpływów wyborów strategicznych dokonywanych przez pracodawcę.
Według dostępnych danych z 2021 roku, 3676 międzynarodowych przedsiębiorstw działających na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) reprezentowało przedsiębiorstwo lub grupę przedsiębiorstw objętych zakresem Dyrektywy, zatrudniając blisko 30 mln pracowników na terenie EOG. W około 1000 przedsiębiorstwach[1] działa i funkcjonuje 55 Europejskich rad zakładowych lub zawarto umowy w sprawie transnarodowego informowania i konsultacji pomiędzy przedstawicielami pracowników a centralnym kierownictwem. Liczba przedsiębiorstw posiadających ERZ utrzymuje się w ostatnich dziesięcioleciach na stosunkowo stabilnym poziomie. Stopień pokrycia i łączna liczba ERZ nie uległy istotnym zmianom od czasu przekształcenia, a nowo utworzone ERZ zastąpiły rozwiązane, głównie w wyniku restrukturyzacji (fuzji).
Obecnie w dużych międzynarodowych przedsiębiorstwach obowiązuje kilka rodzajów umów zbiorowych dotyczących informacji i konsultacji:
– Umowy zbiorowe sprzed 1996 roku („umowy dobrowolne”): przedsiębiorstwa posiadające tego typu umowy nie podlegają Dyrektywie. Jeżeli strony wspólnie odnowią je lub zmienią po ich wygaśnięciu, umowy te w dalszym ciągu nie podlegają Dyrektywie z 1994 roku (ani przekształconej Dyrektywie);
– umowy zbiorowe podpisane lub zmienione w okresie transpozycji od 2009 do 2011 roku: przedsiębiorstwa posiadające tego typu umowy podlegają przepisom obowiązującym w momencie podpisania/zmiany umów/porozumień (tj. określonym w ustawie transponującej do Dyrektywy z 1994 roku). W przypadku późniejszego odnowienia lub zmiany przez strony umowy te w dalszym ciągu nie podlegają przekształconej Dyrektywie);
– umowy zawarte zgodnie z Dyrektywą z 1994 roku lub z Dyrektywą z 2009 roku (i niezmienione w okresie transpozycji od 2009 do 2011 roku) lub zgodnie z Dyrektywą z 2009 roku: Przedsiębiorstwa posiadające niniejsze umowy podlegają przekształconej Dyrektywie.
– procedury informowania i konsultacji: zamiast ERZ strony mogą ustanowić procedurę informowania i konsultacji zgodnie z art. 6 ust. 3 przekształconej Dyrektywy.
ERZ można zakładać w przedsiebiorstwach podlegających jurysdykcji państwa członkowskiego UE/EOG, nawet jeśli siedziba firmy znajduje się poza UE. Najwięcej ERZ zlokalizowanych jest w międzynarodowych przedsiębiorstwach z siedzibą w Stanach Zjednoczonych (170), Niemczech (124), Francji (102), Wielkiej Brytanii (92), Szwecji (69), Holandii (58), Szwajcarii (48) ), Włoszech (38), Finlandii (37), Belgii (36), Japonii (31).
Według sektora działalności większość ERZ koncentruje się w dużych międzynarodowych korporacjach zajmujących się obróbką metali, usługami lub chemią.
Ogólnie rzecz biorąc, ERZ nie zostały równomiernie rozmieszczone we wszystkich sektorach. Według Europejskiego Instytutu Związków Zawodowych[2] główną przyczyną zróżnicowania liczby ERZ w sektorach jest ich odmienna charakterystyka, tj.:
- wielkość przedsiębiorstwa;
- przedsiębiorstwa działające w lokalizacjach o dużej koncentracji pracowników (fabryki lub zakłady produkcyjne) ułatwiają organizację pracowników;
- przedsiębiorstwa z sektorów, w których siła robocza jest rozproszona w różnych krajach (np. sektor budowlany lub transportowy), trudniej jest stworzyć ERZ.
Całkowite roczne koszty operacyjne ERZ zależą od struktury ERZ i liczby odbytych spotkań. Koszty te często wzrastają, podczas intensywnych prac restrukturyzacyjnych, wraz ze wzrostem intensywności pracy ERZ. W ocenie Komisji, z 2018 roku, ustalono następujące szacunkowe koszty funkcjonowania ERZ zgodnie z przekształconą Dyrektywą: koszty stałe dotyczące wyłącznie funkcjonowania ERZ przy średniorocznych kosztach wynoszą 160 900 EUR. Biorąc pod uwagę nie tylko koszty stałe, ale również wydatki związane z czasem spędzonym przez pracowników na czynnościach związanych z ERZ, średni całkowity koszt przekształconych ERZ w skali roku wynosi 240 000 EUR, czyli 0,009% obrotu przeciętnego przedsiębiorstwa posiadającego ERZ[3].
[1] ERZ baza danych Europejskiego Instytutu Związków Zawodowych (ETUI)
[2] De Spiegelaere S.; Jadodzinski R. (ETUI) (2015) Europejskie rady zakładowe i rady zakładowe SE 2015 rok – Fakty & Liczby
[3] SWD (2018) 187 wersja ostateczna, str. 37. – DOKUMENT ROBOCZY KOMISJI
